Teslio

Za proizvodnju rasada i povrća mogu se koristiti pojedinačni objekti i blok tipovi plastenika. Organizacija zaštićenog prostora treba da obezbedi lak rad i mikroklimu u objektu.

Pojedinačni tuneli i plastenici podižu se u blizini domaćinstva. Prostor uz objekat treba urediti i napraviti stazu sa tvrdom podlogom do objekta. Tuneli i plastenici postavljaju se po dužini u pravcu sever-jug (ili jugoistok-severoistok), što omogućuje ravnomemo osvetljavanje u toku dana i slabije hlađenje objekata tokom zime. Plaste- nici sa jednim krovom podižu se uz južnu stranu građevinskog objekta.

Više objekata čini rasadnik i kombinovan tip rasadnika, odnosno zaštićenu baštu. Više o ovome pogledajte na seoskiposlovi.com

U rasadniku sa lejama i niskim tunelima osnovna proizvodnja je proizvodnja rasada. Više leja ili niskih tunela, najčešće 12-16, grupiše se u blokove, a više blokova čine rasadnik. U bloku, leje i tuneli se postavljaju paralelno po dužoj strani, sa stazama između njih širine 50-80m, sa kojih se obavljaju svi radovi u objektu. Između blokova leja i tunela su širi putevi (4-6m), čija širina zavisi od mehanizacije. Ovi putevi u manjim rasadnicima se koriste za smeštaj stajnjaka i zemljišta. S obzirom na vreme korišćenja, ove puteve treba češće ravnati, popravljati, odnosno najpovoljniji su čvršći putevi.

Položaj leja može biti odlučujući za toplotne uslove u njima u toku proleća i zime. U našim uslovima jednostrane leje se postavljaju po dužini, u pravcu istok-zapad, što znači da je viša strana leje sevema, što daje naklon ka jugu, a to omogućuje ravnomemo osvetljavanje i zagrevanje leja. Od ovog južnog položaja toleriše se neznatno odstupanje (20%) ka istoku ili zapadu. Dvostrane leje i tuneli postav- ljaju se po dužini u pravcu sever-jug, što omogućuje ravnomemo osvetljavanje u toku dana i slabije hlađenje jer je ka severu okrenuta manja, čeona strana.

Kombinovani tip rasadnika čine plastenici, tuneli i leje. Kada je proizvodnja rasada dominantna, izgrađuje se manji plastenik u kome se proizvodi rasad za tunele (najčešće bez grejanja). Prema tome, proizvodna površina plastenika ili staklenika usklađuje se sa veličinom površine pod tunelima. Kada se zagreva, tunel služi (ceo ili deo neposredno uz izvor toplote) i za proizvodnju rasada za hladnije objekte (tunele, neposredno prekrivanje zemljišta agrotekstilom). Kada je osnovna jesenje-zimska proizvodnja povrća, tada osnovu čine plastenici i tuneli, a leje i niski objekti zauzimaju 10-40% i namenjeni su ranoj jesenjoj i prolećnoj proizvodnji.

Više tunela i plastenika grupišu se u blokove, i to najbolje paran broj po dužoj strani, sa međusobnim razmakom od 80-100cm. Četiri do šest tunela čine blok. Više blokova grupiše se po širini i dužini čineći pravougaoni ili kvadratni oblik zaštićene bašte. Izmedu blokova izgraduju se šire staze (4-6 m) kao osnovna mreža puteva.

Plastenici su najčešće blok tipovi (1—1,5ha) sa proizvodnom površinom jednog bloka od 5000 nr. Blok čini više lađa povezanih samo stubovima noseće konstnikcije. Plastenici su objedinjeni zajedničkim koridorom, s tim da se objekti razmeštaju sa jedne (južne) ili se nalaze sa obe strane koridora (seveme i južne). Unutar svake lađe prave se leje optimalne širine 2m (kada je pristup omogućen sa dve staze) odnosno do 120 cm kadaje rad sa jedne staze.

Specifičan oblik zaštićenog prostora nastaje gmpisanjem većeg broja različitih objekata, gde se ekonomično i efikasno koristi energija za zagrevanje. Ovu zaštićenu baštu čine visoki objekti staklenici, plastenici, zatim različiti tuneli i otvoren prostor sa zagrevanjem zemljišta, sa ili bez neposrednog pokrivanja biljaka agro-tekstilom. Prostomim razmeštajem optimalno se koristi energija. Pri tome su najbliži izvoru toplote visoki objekti namenjeni zimskoj proizvodnji rasada i povrća i zatim slede tuneli koji se greju nešto hladnijom vodom koja je prethodno zagrevala staklenik i plastenik (topla voda prolaskom kroz objekte gubi 10-20°C) a ta voda greje (podzemno) zemljište (još je niža temperatura vode) da bi na kraju pri temperaturi od oko 20-25°C odlazila na ponovno zagrevanje ili, ako je korišćena geotermalna voda, ona se odvodi u kanale (može i u ribnjak) ili se koristi za navodnjavanje (uslov je dobar kvalitet vode).

U zaštićenoj bašti nalaze se:

1. Proizvodni objekti;

2. Prateći objekti (radne prostorije, magacin robe, prostor za klasiranje l pakovanje, hladnjača za kratkotrajno čuvanje, radionice, spremišta za gorivo, pesticide, saksije, ambalažu i nadstrešnice);

3. Specifični objekti za proizvodnju gljiva, za kompostiranje, za čuvanje zemljišnih smeša, posebno izdvojeni deo prostora za biljno groblje (sanitama jama) za spaljivanje zaraženih ostataka iz proizvodnje;

4. Otvoreni prostor - bašta.

Proizvodni objekti kao što su neposredno pokrivanje zemljišta, humke, tople leje, različiti tuneli, plastenici i staklenici, zastupljeni su u zaštićenoj bašti u zavisnosti od tipa proizvodnje. Kada dominira proizvodnja rasada (rasadnik) za njivsku proizvodnju, najveću površinu zauzimaju tuneli sa ili bez grejanja. Kada je zastu- pljena celogodišnja proizvodnja povrća u bašti zaštićenoj plastikom najzastupljeniji su blok plastenici ili visoki tuneli sa grejanjem. U okviru ovih objekata izdvaja se oko 10 % površine koja može da se dopunski zagreva i osvetljava a namenjena je za proizvodnju rasada za zimsko-prolećnu proizvodnju u plastenicima. Uz plastenike podižu se poluvisoki, poluniski i niski tuneli za prolećnu i jesenju proizvodnju povrća i cveća. Ostali deo zaštićene bašte čine leje sa neposrednim pokrivanjem biljke, tople kućice ili humke i baštenski prostor za proizvodnju višegodišnjeg povrća, odnosno povrća koje u jesen dorasta i dozreva u lejama i tunelima.

U okvira zaštićene bašte treba predvideti prostor za zgradu za pakovanje i čuvanje povrća, materijala i alata. Za 1000 m² zaštićene bašte treba računati da za smeštaj alata treba 5-7 m², za smeštaj zaštitnih sredstava, semena i mineralnih djubriva 10—13 m², za smeštaj komposta i drugih hranljivih podloga oko 250 nr. Za smeštaj ambalaže za 10 t proizvoda treba 25 m², a za 10 t proizvoda prostor za sortiranje i pakovanje iznosi oko 25 m². Za 1 m² korisne površine zaštićenog prostora neophodno je toplog stajnjaka za grejanje oko 0,4 nr i zemljišne smeše 0,25 m’.

U okviru zaštićene bašte treba iskopati deponiju u koju se baca i spaljuje sav biljni materijal iz zaštićenih objekata. Ambalažu od hemijskih sredstava i dubriva treba uklanjati (odlagati na centralno smetlište) ili zakopati daleko od izvora vode za piće i za zalivanje. Ostacima hranljivih rastvora treba dubriti zelene površine. U proseku za 1 ha plastenika neophodan je ukupni prostor od 2-2,5 ha.